- bezpośrednim wytworem organizmów pszczół robotnic
- jad pszczeli,
- mleczko pszczele
- wosk pszczeli
- wytworzone przez pszczoły z surowców zebranych w środowisku:
- miód,
- propolis
- pyłek kwiatowy (w postaci obnóży i pierzgi).
Najbardziej rozpowszechnionym i znanym produktem pszczelim jest miód, który człowiek pozyskuje już od kilkunastu tysięcy lat.
Miody pszczele można podzielić na 3 zasadnicze typy:
-
- miody nektarowe,
- spadziowe
- mieszane (spadziowo-nektarowe lub nektarowo-spadziowe w zależności od udziału spadzi i nektaru).
Miód z plastrów pozyskuje się w postaci płynnej, czyli patoki. Jednak prawie każdy miód z biegiem czasu krystalizuje przyjmując postać stałą, czyli staje się krupcem.
Proces krystalizacji miodu jest naturalnym etapem dojrzewania miodu i nie ma to nic wspólnego z jego fałszowaniem. Szybkość tego procesu uzależniona jest od ilościowego stosunku glukozy do fruktozy w miodzie (im więcej glukozy, tym szybciej zachodzi krystalizacja). Barwa miodu nektarowego może być od prawie białej (miód rzepakowy), poprzez jasnożółtą (np: lipowy), aż do brunatnej (gryczany). Z kolei miód spadziowy jest ciemny aż do prawie czarnego z odcieniem zielonkawym. W miodzie dominują cukry proste będące łatwo dostępnym źródłem energii – 100 g miodu to 320-330 kcal, jednak nie przyczynia się on do zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej u konsumentów. W miodzie występuje około 50 związków aromatycznych. Wartości odżywcze miodu zależą od surowca, z jakiego został wytworzony oraz od procesów technologicznych, jakim został on podany przed spożyciem. Miód bardzo korzystnie wpływa na pracę serca, zwłaszcza rzepakowy, ma też właściwości detoksykacyjne i jest delikatny dla wątroby. Miód gryczany poprawia pracę układu pokarmowego, krwionośnego i moczowego, poprawia też pamięć. Z kolei miód lipowy działa antybiotycznie i przeciwgorączkowo, ułatwia zasypianie, stabilizuje ciśnienie krwi. Ogólnie miody pszczele mają bardzo wiele pozytywnych właściwości. Jednak, aby je utrzymać, nie wolno miodu podgrzewać powyżej temperatury 48-49oC, gdyż prowadzi to do utraty wszelkich właściwości biologicznych i miód staje się słodzikiem.
Bardzo ważnym, z punktu widzenia konsumenta, produktem pszczelim jest pyłek kwiatowy, który jest bardzo bogaty w:
-
- makro- i mikroelementy,
- wysoko wartościowe białko,
- aminokwasy,
- enzymy,
- hormony (acetylocholina)
- witaminy, przede wszystkim B1, B2, B3, B6, B12, PP, P, C, D, K i wiele innych.
Wszystko to jest w formie bardzo dobrze przyswajalnej przez ludzki organizm. Pyłek do ula przynoszony jest w postaci obnóży (małych granulek), które są magazynowane w komórkach plastrów, dzięki jego ubiciu przez pszczoły z pyłku i komórki wypierane jest powietrze, a powlekanie cienką warstewką miodu utrwala warunki beztlenowe. Dzięki temu zachodzą w nim procesy fermentacji mlekowej, w wyniku której powstaje pierzga, która w stosunku do świeżego pyłku zawiera więcej substancji o charakterze kwaśnym i ma wyższą strawność.
Obnóża i pierzga zalecane są w celu:
-
- wzmocnienia odporności,
- regulacji przemiany materii oraz leczenia chorób układu pokarmowego (np. wrzodów),
- wzmagają apetyt,
- poprawiają pracę jelit.
Propolis (kit pszczeli) jest wykorzystywany przez pszczoły do zalepiania w ulu wszelkich otworów, przez które pszczoły nie są w stanie przejść. Wytwarzany jest przez pszczoły z substancji smolistych, żywicznych i balsamicznych pozyskiwanych z pąków roślinnych. Ma on duże znaczenie w zachowaniu higieny w ulach, przez swoje właściwości:
-
- bakteriostatyczne,
- bakteriobójcze,
- pierwotniakobójcze,
- grzybobójcze.
Zalecany jest do stosowania jako środek odkażający na rany oraz środek wzmacniający odporność organizmu. Z propolisu wytwarzany jest głównie 3% lub 5%, 7% lub 10% ekstrakt alkoholowy (EEP), a na jego bazie – maści, kremy, puder lub tabletki. W swoim składzie zawiera dodatkowo substancje mineralne, białka, woski oraz witaminy z grupy E, H, P i B.
Jad pszczeli wykorzystywany jest do produkcji maści na trudno gojące się rany, ponieważ podobnie jak propolis, posiada właściwości bójcze dla mikroorganizmów. Bardzo dobre efekty wzmacniające daje stosowanie jadu pszczelego w przypadku chorób związanych z układem kostnym, m.in. artretyzm, czy reumatyzm. Ta właściwość jadu pszczelego znana jest od najdawniejszych czasów. Obecnie jad pszczeli wykorzystywany jest w terapiach odczulających przez zastosowanie odpowiednich jego dawek. Leczenie może odbywać się na dwa sposoby: bezpośrednio, czyli poprzez użądlenia pszczół w warunkach kontrolowanych lub pośrednio, czyli odpowiednio przygotowany preparat na bazie jadu pszczelego.
Od kilkudziesięciu lat znane są także leczniczo-profilaktyczne właściwości mleczka pszczelego, które jest wydzieliną gruczołów gardzielowych młodych robotnic pszczoły miodnej. Wydzielina ta służy w pszczołom jako pokarm dla młodszych larw oraz dla matki pszczelej w okresie czerwienia.
Mleczko pszczele zawiera:
-
- białka,
- tłuszcze,
- węglowodany,
- witaminy,
- związki mineralne, które są w formie łatwo przyswajalnej.
Dodatkowo posiada właściwości bakteriostatyczne. Obecnie jest ono bardzo chętnie wykorzystywane w kosmetyce jako dodatek zwiększający odżywcze właściwości kremów lub maseczek. Bardzo korzystnie wpływa na kondycję skóry, reguluje układ odpornościowy, zwłaszcza jeżeli jest przyjmowane w postaci tabletek lub kapsułek.
Wosk pszczeli jest produktem, który wykorzystywany jest w wielu kierunkach ogólnie pojętej kosmetyki. W kosmetykach dla ludzi, np. w wielu kremach i balsamach do ciała stanowi nośnik oraz czynnik zabezpieczający przed utratą wody, a także dostarcza substancji mineralnych. Wykorzystywany jest jako podstawowy składnik kosmetyków do pielęgnacji mebli, ceramiki, tapicerki i odzieży skórzanej (uelastycznia i nabłyszcza). W motoryzacji jest wykorzystywany jako główny składnik past do polerowania karoserii (nabłyszcza i konserwuje lakier). W przemyśle farmaceutycznym wosk pszczeli stosowany jest również jako komponent plastrów kojących i maści. Obecnie wykonuje się z wosku świece (najczęściej ozdobne), które podczas spalania jonizują powietrze ujemnie (działa bardzo korzystnie na układ oddechowy) oraz dzięki dużej zawartości substancji eterycznych wydzielają przyjemny miodowo-woskowy zapach.
Wszystkie produkty pozyskiwane od pszczoły miodnej posiadają bardzo cenne właściwości biologiczne, dlatego od setek (a może i tysięcy) lat wykorzystywane są w apiterapii przy leczeniu różnych chorób i schorzeń.